مطالب زیر از وبلاگ نواندیش اخذ شده است:

تعریف واژه : شناخت اهمیت گیاهان و تلاش برای مراقبت و استفاده ی از آنها و ثمرات آنها و به عبارت دیگر عدم تخریب و یا استفاده غیر اصولی از گیاهان و درختان.

آیات : وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدَانِ(الرحمن-۶) معنى : و گیاه(یا ستاره) و درخت همواره [براى او] سجده مى‏کنند.

أَ فَرَءَیْتُم مَّا تحَرُثُونَ(۶۳) ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَنُ الزَّارِعُونَ(۶۴) لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ(۶۵) سوره واقعه معنى : آیا هیچ درباره آنچه کشت مى‏کنید اندیشیده‏اید؟! – آیا شما آن را مى‏رویانید یا ما مى‏رویانیم؟! – هر گاه بخواهیم آن را مبدّل به کاه در هم کوبیده مى‏کنیم که تعجّب کنید!

أَ فَرَءَیْتُمُ النَّارَ الَّتىِ تُورُونَ(۷۱)  ءَ أَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتهَا أَمْ نحَنُ الْمُنشِونَ(۷۲) نحَنُ جَعَلْنَاهَا تَذْکِرَهً وَ مَتَاعًا لِّلْمُقْوِینَ(۷۳) سوره واقعه‏ معنى : آیا درباره آتشى که مى‏افروزید فکر کرده‏اید؟! – آیا شما درخت آن را آفریده‏اید یا ما آفریده‏ایم؟! – ما آن را وسیله یادآورى (براى همگان) و وسیله زندگى براى مسافران قرار داده‏ایم!

یخُرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یخُرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىّ‏ وَ یحُىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتهِا  وَ کَذَالِکَ تخُرَجُونَ(روم-۱۹) معنى : زنده را از مرده بیرون مى‏آورد و مرده را از زنده بیرون مى‏آورد، و زمین را پس از مردگى‏اش زنده مى‏کند و این‏گونه [از گورها] بیرون آورده مى‏شوید.

الَّذِى جَعَلَ لَکمُ مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَارًا فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ(یس-۸۰) معنى : همان کسى که براى شما از درخت سبز، آتش آفرید و شما بوسیله آن، آتش مى‏افروزید!»

وَ هُوَ الَّذِى أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَ غَیرْ مَعْرُوشَاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مخُتَلِفًا أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشَابهِا وَ غَیرْ مُتَشَابِهٍ  کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَ ءَاتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ  وَ لَا تُسرْفُواْ  إِنَّهُ لَا یحُبُّ الْمُسرْفِینَ(انعام-۱۴۱) معنى : اوست که باغهاى معروش [باغهایى که درختانش روى داربست‏ها قرار دارد]، و باغهاى غیر معروش [باغهایى که نیاز به داربست ندارد] را آفرید همچنین نخل و انواع زراعت را، که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند و (نیز) درخت زیتون و انار را، که از جهتى با هم شبیه، و از جهتى تفاوت دارند (برگ و ساختمان ظاهریشان شبیه یکدیگر است، در حالى که طعم میوه آنها متفاوت مى‏باشد.) از میوه آن، به هنگامى که به ثمر مى‏نشیند، بخورید! و حقّ آن را به هنگام درو، بپردازید! و اسراف نکنید، که خداوند مسرفان را دوست ندارد!

کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعجْبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثمُ‏ یهَیجُ فَترَئهُ مُصْفَرًّا ثمُ‏ یَکُونُ حُطَامًا…..(حدید-۲۰) معنى: دنیا مانند بارانى است که محصول [سبز و خوش منظره‏اش‏] کشاورزان را به شگفتى آورد، سپس پژمرده شود و آن را زرد بینى، سپس ریز ریز و خاشاک شود!!

وَ تَرَى الْأَرْضَ هَامِدَهً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیْهَا الْمَاءَ اهْتزَتْ وَ رَبَتْ وَ أَنبَتَتْ مِن کُلّ‏ زَوْجِ  بَهِیجٍ(۵) ذَالِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الحْقُّ وَ أَنَّهُ یحُىِ الْمَوْتىَ‏ وَ أَنَّهُ عَلىَ‏ کلُ‏ شىَ‏ءٍ قَدِیرٌ(۶) وَ أَنَّ السَّاعَهَ ءَاتِیَهٌ لَّا رَیْبَ فِیهَا وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَن فىِ الْقُبُورِ(۷) سوره حج معنى :  و [از نشانه‏هاى دیگر قدرت ما اینکه‏] زمین را [در زمستان‏] خشک و افسرده مى‏بینى، پس چون آب [باران‏] را بر آن نازل مى‏کنیم، مى‏جنبد و برمى‏آید و از هر نوع گیاه تر و تازه و بهجت انگیزى مى‏رویاند. –  [همه‏] این [امور] براى این است که [بدانید که‏] خدا همان حق است، و اینکه او مردگان را زنده مى‏کند، و اینکه او بر هر کارى تواناست. – و اینکه قیامت آمدنى است، هیچ شکى در آن نیست، و اینکه خدا کسانى را که در گورهایند، برمى‏انگیزد.

وَ اللَّهُ أَنبَتَکمُ مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتًا(۱۷) ثمُ‏ یُعِیدُکمُ‏ فِیهَا وَ یخُرِجُکُمْ إِخْرَاجًا(۱۸) سوره نوح معنى : و خدا شما را از زمین [مانند] گیاهى رویانید، – سپس شما را در آن باز مى‏گرداند و باز به صورتى ویژه بیرون مى‏آورد.

فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَ کَفَّلَهَا زَکَرِیَّا….(آل عمران-۳۷) معنى : پس پرودگار مریم او را به صورت نیکویى پذیرفت، و به طرز نیکویى نشو و نما داد، و زکریا را کفیلِ [رشد و تربیت معنوى‏] او قرار داد.

از دو آیه ى اخیر بدست مى آید که کار خداوند، انبات و رویانیدن است یعنى همانگونه که در درون بذر گلها و گیاهان استعدادهایى نهفته است که زیر نظر باغبان پرورش مى‏یابد و آشکار مى‏شود، در درون وجود آدمى و اعماق روح و فطرت او نیز همه گونه استعدادهاى عالى نهفته شده است که اگر انسان خود را تحت تربیت مربیان الهى که باغبانهاى باغستان جهان انسانیت‏اند قرار دهد، به سرعت پرورش مى‏یابد و آن استعدادهاى خدا داد آشکار مى‏شود، و انبات به معنى واقعى کلمه صورت مى‏گیرد.

نکته : از آیات قرآن که در رابطه ی با گیاهان آورده شد نتیجه می گیریم که خداوند متعال با پیش کشیدن بحث گیاهان چندین مطلب را می خواهد به ما بیاموزد : ۱- گیاهان نشانه ای از وجود خداوند متعال و قدرت و حکمت خدا هستند. ۲- گیاهان نیز مانند دیگر موجودات در برابر خدا سجده کرده و متواضع درگاه خداوند هستند. ۳-  توجه به سیر طبیعیِ گیاهان ، برای ما قیامت را اثبات می کند. ۴- گیاهان در مراحل مختلف سال مَثَلی هستند برای دنیا و بی ارزش بودن آن. ۵- انسان هم مثل گیاه رویش دارد.

سوال : آیا ما در ارتباط با گیاهان و درختان این ۵ موضوع را مد نظر می گیریم؟

روایات : روایت اول : امام صادق علیه السلام فرمودند : درختان میوه را قطع نکنید که خداوند بر سر شما عذاب فرو می ریزد.(کافی)

روایت دوم : از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم منقول است که : هرکه درختی بنشاند و در نگهداری و رسیدگی به آن صبر کند تا میوه دهد ، در قبال هر میوه از آن که دیگران از آن استفاده کند یک صدقه نزد خدا برایش منظور می شود.(کنز العمال)

روایت سوم : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : هرگاه برای یکی از شما گل آورده شد آنرا ببوید و بر چشمانش گذارد زیرا گل از بهشت است.(مکارم الاخلاق)

روایت چهارم : امام صادق علیه السلام به مفضل فرمودند : ای مفضل در این گیاه و رفع نیازهای انسان از آن بنگر ، میوه ها برای تغذیه ، کاه برای خوراک حیوانات ، هیزم برای سوزاندن ، چوب برای بسیاری از صنایع و حرفه ها ، پوست برگ ، ریشه ، شاخه ، ساقه و صمغ درختان برای منافع و کارهای مختلف پدید آمده است. هیچ مى‏دانى که اگر میوه‏ها را به صورت آماده و گرد آمده بر روى زمین مى‏یافتیم چه زیانها به ما مى‏رسید؟ در این حالت اگر چه غذا وجود داشت، امّا از فواید بسیار چوب، هیزم، کاه و دیگر چیزهایى پر قیمت و مهمى که برخى را شمردیم محروم بودیم. وانگهى درختان و گیاهان، بسیار زیبا و خوش‏منظرند و در عالم هیچ منظره‏اى زیباتر، با طراوت‏تر و خوشتر از آنها نیست. (توحید مفضل) تذکر : قسمتی از کتاب توحید مفضل در رابطه ی با گیاهان و شگفتیهای آنها می باشد که خواننده ی محترم می تواند به این کتاب مراجعه کند.

روایت پنجم : امام علی علیه السلام فرمودند : از چیزهائی که سبب طول عمر می شود دوری از بریدن درختان تر مگر در حال ضرورت است.(بحار الانوار)

روایت ششم : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : هرکس بخواهد عطر وجود مرا ببوید گل سرخ را ببوید.(بحار الانوار)

روایت هفتم : از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم منقول است که : شاخه درختى در راه بود که مردم را آزار مى‏داد مردى آن را دور کرد و ببهشتش بردند.(نهج الفصاحه)

روایت هشتم : از رسول خدا سوال شد که بهترین مال کدام است؟فرمود : زراعت و کشتی که صاحبش آن را بکارد و اصلاحش کند و زکاتش را در روز درو پرداخت کند.(وسائل الشیعه)

روایت نهم :  امام کاظم علیه السلام فرمودند : نگاه به گیاهان خرم و سرسبز چشم را جلا می دهد و بر روشنائی آن می افزاید.(بحار الانوار)

روایت دهم :  مومن پس از مرگ از شش خصلت سود برد: فرزند صالح – …. – درختی که کاشته باشد.(بحار الانوار)

فوائد و آثار رعایت حقوق گیاهان : گسترش و حفظ طبیعت – شناخت و استفاده از داروهای گیاهی – شناخت بیشتر علم و قدرت خداوند – بهره مندی خود و نسل آینده از گیاهان و درختان – لذت بردن و کسب نشاط از گل ها و گیاهان –  تضمین سلامت جسم و روح

مصادیقی از رعایت نکردن حقوق گیاهان : آب ندادن و نرسیدن به گل ها و گیاهان و درختانی که در خانه هایمان است – استفاده از درختان ضعیف برای درست کردن وسیله ی بازی برای بچه ها –  کندن بدون دلیلِ شاخه های درختان –  چیدن گل از جاهائی که نباید گل چیده شود –  در مزرعه ها و باغ ها راه رفتن روی چیزهائی که کاشته شده است – میخ زدن به درختان –  کنار درختان آتش روشن کردن –  بریدن و کندن درختان و گیاهانی که قابل استفاده و بهره برداری هستند – آتش زدن آنها – برخورد نامناسب با تنه ی درختان – آشغال گذاشتن کنار درختان و گیاهان(پساب زباله ها درختان را از بین می برد) – از بین بردن چمن ها در پارک ها

تذکر ۱: نباید به درختان و گیاهان آسیب برسانیم و دیگران را هم باید از این کار نهی کنیم و باید بدانیم حفظ طبیعت و محیط زیست و بخصوص گیاهان ضامن سلامتی انسان است و شناخت ارزش و رعایت حقوق گیاهان از وظایف انسانی و آداب اسلامی به شمار می رود.

تذکر ۲ : قرآن کریم مى فرماید : ظَهَرَ الْفَسَادُ فىِ الْبرَّ وَ الْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِى النَّاس….(روم-۴۱) معنى : به سبب اعمال مردم، فساد در خشکى و دریا آشکار شد.یکى از مصادیق فساد بشرى تخریب طبیعت و نابودى جنگلها و مراتع است.

تذکر ۳ : در قانون معروف اسلامى است که به هنگام حمله به دشمن نباید درختان را قطع کرد، و حیوانات را کشت، و زراعتها را آتش زد.البته این قانونى است که استثناء پذیر است و مثلا در جنگ مسلمانان با یهودیان بنى نضیر پیامبر ص دستور داد بعضى درختان  نخل را که نزدیک قلعه‏ها بود بکنند یا بسوزانند. این کار شاید به این منظور صورت گرفت که یهودان را که علاقه شدیدى به اموال خود داشتند از قلعه بیرون کشد و پیکار رودررو انجام گیرد، این احتمال نیز داده شده که این نخلها مزاحم مانور سریع ارتش اسلام در اطراف قلعه‏ها بود و مى‏بایست بریده شود.به هر حال این کار فریاد یهود را بلند کرد گفتند اى محمد! تو پیوسته از اینگونه کارها نهى مى‏کردى، پس این چه برنامه‏اى است؟در اینجا آیه ۵ سوره حشر نازل شد که مَا قَطَعْتُم مِّن لِّینَهٍ أَوْ تَرَکْتُمُوهَا قَائمَهً عَلىَ أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَ لِیُخْزِىَ الْفَاسِقِین یعنى هر درخت با ارزش نخل را قطع کردید یا آن را به حال خود واگذاشتید، همه به فرمان خدا بود و براى این بود که فاسقان را خوار و رسوا کند!

تذکر ۴ : یکی از مکروهات تخلی ( دستشوئی رفتن ) این است که انسان زیر درختی که میوه می دهد تخلی کند.

تذکر ۵ : بر طبق روایات ، همه ی پیامبران و جانشینان آنان و انسان های شایسته درختکاری یا کشاورزی می کرده اند.

حکایت : راوی می گوید امام کاظم علیه السلام را دیدم که در زمینی کشاورزی یا درختکاری می کرد و عرق از دوپای مبارک آن حضرت سرازیر بود.گفتم فدایت شوم غلامان کجایند؟در پاسخ فرمود : آنان که از من و پدرم بهتر بودند در زمین کار می کردند.راوی می گوید گفتم آنها کیستند؟فرمود : پیامبر خدا و امیر المومنین. همه ی پدرانم با دستان خود در زمین کار می کردند و این عمل پیامبران ، رسولان ، جانشینان آنها و بندگان شایسته ی خداست.(کافی)