هلّ المحرّمُ

[۱] -دیوان ابن معتوق، ص۲۱۳-۲۱۶٫

* دکتر طه حسین (۱۳۰۶- ۱۳۹۳هـ)
طه حسین، اندیشمند و پژوهشگر و ادیب مصری است که گرچه از قوّه¬ی بینایی محروم بود اما با کوشش و جدّیت خستگی ناپذیری که داشت از نوابغ جهان عرب گردید. وی در زمینه¬ی تاریخ اسلام، ادبیات عربی و غربی، جامعه شناسی و نقد و … بیش از ۶۰ اثر ارزشمند پدید آورده است. از جمله آثار او که به فارسی ترجمه شده می‌‌توان به: آئینه‌ی اسلام، آن روزها، انقلاب بزرگ، علی و فرزندانش اشاره کرد.
دکتر طه حسین از آن دسته صاحب نظران و اندیشمندانی است که در تحلیل و بررسی حوادث صدر اسلام و آن چه که مربوط به امام علی‌(ع) می¬گردد در بیشتر موارد جانب انصاف را رعایت نموده است. در ادامه برخی دیدگاه‌های او را از نظر می¬گذرانیم:

فضايل علي (ع)
«علي بن ابي طالب (ع) پيش قدمترين انسان در اسلام و اول كسي بود كه با پيامبر (ص) نماز خواند. علي (ع)، تربيت شده پيامبر(ص) است. مي توان گفت: علي (ع) با اسلام بزرگ شد و پيامبر (ص) سخت او را دوست مي داشت. هنگام هجرت از مكه، او را جانشين خود در ميان امت قرار داد و او با همه خطرها جاي پيامبر (ص) خوابيد. بعد به مكه هجرت نمود و پيامبر بعد از ورود به مدينه او را به عنوان برادر خود انتخاب نمود، سپس فاطمه (س) را به تزويج او درآورد، و هميشه با پيامبر (ص) بود و در روزهاي سخت جنگ، پرچم به دست علي (ع) بود. در جنگ خيبر فرمود: فردا پرچم را به كسي مي سپارم كه خدا و پيامبر (ص) او را دوست مي دارد و او هم خدا و پيامبر (ص) را دوست دارد، و فرداي آن روز پرچم را به علي (ع) سپرد. و در جنگ تبوك علي (ع) را در مدينه، خليفه خود قرار داد و به او گفت: تو نسبت به من مانند‌هارون (ع) نسبت به موسي (ع) هستي، جز آنكه بعد از من پيغمبري نيست. در حجة الوداع فرمود: هر كس من مولاي او هستم علي (ع) مولاي اوست. و عمر هميشه مي گفت: علي(ع) داناترين ما در قضاوت است. و هر روز مشكلات خود را نزد علي (ع) مي برد. و سائر فضائلي كه هم اهل سنت و هم شيعه قبول دارند».( )

سیاست الهی و اخلاقی امام (ع)
«بسیاری از متأخرین گفته اند که او سیاست را خوب نمی¬دانست، و قصور در سیاست بود که مردم را از اطراف او پراکنده ساخت و او را در معرض جنگ و خونریزی قرار داد. من یقین دارم که علی (ع) به رموز سیاست نیک آشنا بود و به خوبی می¬توانست با إعمال سیاست، مردم را گرد خویش فراهم آورد و آنان را یک¬ سخن سازد، لیکن او دین را برگزید و دنیا را رها کرد و دل¬های مردم را خریداری نکرد و حرامهای خدا و رسول را حلال ندانست.»

تفاوت بنیادین اندیشه¬ی امام (ع) و معاویه
«معاویه اگر انصاف می¬داد و جانب حق را نگاه می¬داشت، شایسته بود همچون دیگر مردم با علی (ع) بیعت کند و آن-گاه با دیگر کسان به خون خواهی [عثمان] پیش وی روند. ولی معاویه قصدش خونخواهی عثمان نبود بلکه می¬خواست کار را از دست علی (ع) بگیرد و گواه این آن است که چون پس از وفات علی (ع) و مصالحه¬ی حسن‌بن علی (ع) با وی کار به دستش افتاد دیگر عثمان را فراموش کرد.»
در جای دیگر درباره¬ی شیوه¬ی امام (ع) می¬گوید:
«علی (ع) هرگز مردم را بر دو کار مجبور نمی کرد: یکی این که در پناه دستگاه وی بمانند. و چه بسیار بودند کسانی که دنیا را بر دین خود برگزیدند و از حجاز و عراق بیرون شدند و نزد معاویه رفتند. علی(ع) هرگز چنین اشخاصی را وادار نمی کرد که با او بمانند و آنان را از رفتن به شام باز نمی داشت. وی مردم را آزاد می¬¬دانست که هر کجا دوست دارند منزل کنند. هرکه راه راست و حق را دوست دارد نزد او بماند و هر که گمراهی و باطل را می¬پسندد به معاویه بپیوندد… کار دیگری که علی (ع) مردم را به آن مجبور نمی کرد کار جنگ بود. او هیچ کس را به جنگ جمَل یا جنگ صفّین یا جنگ نهروان مجبور نساخت. بلکه در همه این جنگ‌ها با کسانی که داوطلبانه و از روی بینایی و شناسایی حق با وی همراه شده بودند به کار پرداخت. علی (ع) اگر می¬خواست می¬توانست هنگامی که مردم راضی به رفتن به میدان جنگ نبودند آنان را با پول به این کار وادارد ولی وی هرگز این کار را نکرد. او دوست نداشت که وفاداری یارانش را با پول بخرد بلکه چنان می-خواست که مردم با بینایی و از روی ایمان به یاری¬اش برخیزند… آن¬چه محقَّق است این که معاویه نیز کسی را به اکراه به جنگ علی (ع) نمی¬فرستاد، ولی باز محقق است که او به مردم خوب پول می¬داد و فرمانبرداری و جنگیدن برای خاطر خود را از ایشان می‌خرید و همه¬ی این کارها را با پول بیت المال انجام می¬داد. وی این کارها را مباح می¬دانست و علی (ع) حرام!»
وی در جای دیگر درباره¬ی روش نادرست معاویه پس از امام علی (ع) چنین می¬گوید:
«پس از آن که حسن بن علی (ع) با معاویه صلح کرد همه جای کشور اسلام به دست معاویه افتاد و خود را امیر المؤمنین نامید، لیکن روش کسانی را که به عنوان امیرالمؤمنین شناخته¬ایم در پیش نگرفت و خلافت را به صورت پادشاهی درآورد و پس از خود به فرزندش میراث داد و چیزهایی را که خدا در قرآن حرام کرده است حلال کرد!.»

اشتباه برخی صحابه و همسر پیامبر (ص)
همچنین طه حسين، برخلاف عده¬ای از اهل سنت، به اشتباه کسانی چون طلحه و زبیر و عایشه در مخالفت و ستیز با علی (ع) اعتراف می¬کند. او درباره نبرد جمل و حوادث آن می¬نویسد:
«در این جا ناچار باید اعتراف کرد که علی (ع) هرگز دست به جنگی نبرد مگر پس از آن که دشمن را به صلح دعوت نمود و به سازش تشویق کرد و در این کار اصرار ورزید و با مخالفین خود احتجاج نمود؛ تا آنجا که با برهان خویش بر آنان پیروز گشت و روشن و آشکار ساخت که در کشتن عثمان دستی نداشته است بلکه حتّی الامکان خیر خواهی و نصیحت کرده و مؤمنان را از مدینه بازگردانیده است.»
بعد درباره¬ی زیبر و طلحه می¬آورد:
« زبیر بن عوام به خطای خود پی برد لیکن در راه حجاز، غافلگیرانه کشته شد. طلحه دست در کار جنگ بود تا او نیز درگیر و دار نبرد به تیر مردی از بنی امیه یعنی مروان بن حکم که همه کار عثمان را تباه ساخت از پای درآمد.»
و در ادامه درباره¬ی عایشه چنین می¬گوید:
«مسلمانان اطراف شتر نبرد می¬کردند و عایشه، اهل بصره را به جنگ وادار می¬نمود، تا آنکه علی (ع) فرمود دست و پای شتر را قطع کنند. چون شتر از پا درآمد مردم پراکنده شدند و اهل بصره شکست خوردند. عایشه را بی آنکه آزاری به او برسد در میان هودج به بصره بردند و پس از چند روز، علی (ع) او را با احترام به مدینه فرستاد و او در خانه اش آرام گرفت. همان خانه ای که حق بیرون آمدن از آن را نداشت. چه خداوند در سوره احزاب به زنان پیغمبر گفته است: « وَ قَرْنَ في‏ بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‏…» «و [اي زنان پيامبر] در خانه‏هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليّتِ قديم زينتهاى خود را آشكار مكنيد.»

شعر نزار قبانی شاعر پرآوازه عرب در ستایش پیامبر اکرم(صلوات الله علیه و آله)
في مدح الرسول الأعظم (ص) عند زيارته
۱٫ عز الورود وطال فيك أوام
وأرقت وحدي والأنام نيام
۲٫ ورد الجميع ومن سناك تزودوا
وطردت عن نبع السنى وأقاموا
۳٫ ومنعت حتى أن أحوم ولم أكد
وتقطعت نفسي عليك وحاموا
۴٫ قصدوك وامتدحوا ودوني اغلقت
أبواب مدحك فالحروف عقام
۵٫ أدنوا فأذكر ما جنيت فأنثني
خجلا تضيق بحملي الأقدام
۶٫ أمن الحضيض أريد لمسا للذرى
جل المقام فلا يطال مقام
۷٫ وزري يكبلني ويخرسني الأسى
فيموت في طرف اللسان كلام
۸٫ يممت نحوك يا حبيب الله في
شوق تقض مضاجعي الآثام
۹٫ أرجو الوصول فليل عمري غابة
أشواكها الأوزار والآلام
۱۰٫ يا من ولدت فأشرقت بربوعنا
نفحات نورك وانجلى الإظلام
۱۱٫ أأعود ظمئآنا وغيري يرتوي
أيرد عن حوض النبي هيام
۱۲٫ كيف الدخول إلى رحاب المصفى
والنفس حيرى والذنوب جسام
۱۳٫ أو كلما حاولت إلمام به
أزف البلاء فيصعب الإلمام
۱۴٫ ماذا أقول وألف ألف قصيدة
عصماء قبلي سطرت أقلام
۱۵٫ مدحوك ما بلغوا برغم ولائهم
أسوار مجدك فالدنو لمام
۱۶٫ ودنوت مذهولا أسيرا لا أرى
حيران يلجم شعري الإحجام
۱۷٫ وتمزقت نفسي كطفل حائر
قد عاقه عمن يحب زحام
۱۸٫ حتى وقفت أمام قبرك باكيا
فتدفق الإحساس والإلهام
۱۹٫ و توالت الصور المضيئة كالرؤى
و طوى الفؤاد سكينة و سلام
۲۰٫ يا ملئ روحي وهج حبك في دمي
قبس يضيء سريرتي وزمام
۲۱٫ أنت الحبيب وأنت من أروى لنا
حتى أضاء قلوبنا الإسلام
۲۲٫ حوربت لم تخضع ولم تخشى العدى
من يحمه الرحمن كيف يضام
۲۳٫ و ملأت هذا الكون نورا فأختفت
صور الظلام وقوضت أصنام
۲۴٫ الحزن يملأ يا حبيب جوارحي
فالمسلمون عن الطريق تعاموا
۲۵٫ و الذل خيم فالنفوس كئيبة
و على الكبار تطاول الأقزام
۲۶٫ الحزن أصبح خبزنا فمساؤنا
شجن وطعم صباحنا أسقام
۲۷٫ و اليأس ألقى ظله بنفوسنا
فكأن وجه النيرين ظلام
۲۸٫ أنى اتجهت ففي العيون غشاوة
و على القلوب من الظلام ركام
۲۹٫ الكرب أرقنا و سهد ليلنا
من مهده الأشواك كيف ينام
۳۰٫ يا طيبة الخيرات ذل المسلمون
ولا مجير وضيعت أحلام
۳۱٫ يغضون ان سلب الغريب ديارهم
و على القريب شذى التراب حرام
۳۲٫ باتوا أسارى حيرة و تمزقا
فكأنهم بين الورى أغنام
۳۳٫ ناموا فنام الذل فوق جفونهم
لاغرو ضاع الحزم و الإقدام
۳۴٫ يا هادي الثقلين هل من دعوة
تدعى بها يستيقظ النوام

یا رسول الله عذراً
۱٫يا رسولَ الله عُذرا
قد أساءوا حينَ زادوا
حاكها الأوباش ليلاً
حاولوا النيلَ و لكن
.۵كيف للنملة ترجو
دولةٌ نصفها شاذٌ
آه لو عَرفوك حقاً
سيرةُ المُختار نورٌ
لو دروا من أنت يوماً
۱۰٫قطرةٌ مِنك فيوضٌ
يا رسول الله نحري
أنت في الأضلاع حيٌ
حبُك الورديُ يسري
أنت لم تحتَج دفاعي
۱۵٫سيدٌ للمرسلين
قدوةٌ للعالمين
يا رسول الله عُذرا
ندَّدَ المِغوار مِنهُم
أي شئٍ قد دهاهُم
۲۰٫لم يعد للصمت معنىً
ملّت الأسيافُ غُمداً
إن حيينا بهوانٍ كان
يألم الأحرار سباً
و يزيد الجرح أنا
فمتى نقذفُ ناراً
يا جموعَ الكُفر مهلاً
قالتِ الدنماركُ كفرا
في رصيدِ الكُفر فجرا
و استحلوا السبَّ جهرا
قد جنَوا ذُلاً و خُسرا
أن تطال النجمَ قدرا
و لقيطٌ جاءَ عُهرا
لاستهاموا فيكَ دَهرا
كيف لو يدرون سطرا
لاستزادوا مِنك عِطرا
تستحق العُمر شُكرا
دون نحرك أنت أحرى
لم تمُت و الناس تترا
في حنايا النفس نهرا
أنت فوق الناس ذِكرا
رحمةً جاءت و بُشرى
لو خبت لم نجنِ خيرا
قومنا للصمت أسرى
يا سواد القوم سُكرا
ما لهُم يثنون صدرا ؟
قد رأيت الصمت وِزرا
ترتجي الآسادُ ثأرا
جوف الأرض خيرا
لرسول الله ظُهرا
نسكبُ الآلام شِعرا
تدحر الأوغاد دَحرا
إنّ بعدَ العُسر يُسرا