شکوه شعر شیعی، سیری در قصیده ارزشمند «الأزریه» سروده شاعر بزرگ شیخ کاظم ازری رحمة الله علیه

تألیف دکتر احمد احمدی و دکتر سید مهدی نوری کیذقانی

تهران: نشر دانشگاه تهران: ۱۳۹۷

در مقدمه کتاب میخوانیم:

ازری شاعری توانمند است و از او دیوانی در اغراض مختلف شعری برجای‌مانده، اما شهرت اصلی او به خاطر «چکامه بلند ازریه» است. «این قصیده که بیش از هزار بیت بوده از بیم دشمنان در طوماری نوشته و در چاهی مخفی شده بود؛ اما موریانه قسمتی از آن را خورده و بقیه [۵۸۰ بیت] به دست سید صدرالدین عاملی افتاد و توسط او بازیابی شد و در دسترس دیگران قرا گرفت.»

قصیده ازریه که به «الهائية الطويلة» و «قرآن الشعر الأكبر و فرقان الفصل الأزهر» نیز معروف است[۱] از جایگاه ادبی و دینی بسیار بالایی برخوردار است. در بیان ارزش و جایگاه دینی این چکامه همین بس که نقل‌شده شیخ محمدحسن صاحب کتاب گران‌سنگ «جواهر الکلام»[۲] آرزو می­کرد این قصیده را در نامه عمل او نویسند و جواهر الکلام را در نامه اعمال ازری![۳]و وقتی این قصیده را برای علامه سید مهدی بحر العلوم; می­خواندند به احترامش ایستاده به آن گوش فرا می‌داد[۴] و شیخ کاظم را بسیار احترام و تجلیل می­کرد و حتی نوشته‌اند وی نزد علامه بحر العلوم به‌منزله هشام بن حکم نزد امام صادق۷ بود.[۵] محدث شهیر شیخ عباس قمی; نیز در «مفاتیح‌الجنان» فرازهایی زیبا از این قصیده را در کنار ادعیه معصومین: آورده و کتب سیره[۶] خود را نیز به ابیاتی از این چکامه آراسته است. مرحوم آیت­الله بهجت نیز به این قصیده توجه ویژه داشت و از آن تجلیل می­کرد[۷].

[۱]– طهرانی، ج۱۷، ص۱۳۵٫

[۲]– این کتاب یک دوره دایرة المعارف فقه امامیه است. از شیخ انصاری; نقل شده: «برای مجتهد رجوع به وسائل و جواهر کفایت می­کند و کم اتفاق می­افتد که به رجوع در کتابهای پیشینیان نیاز پیدا کند» و علامه محدث میرزا حسین نوری می‌فرماید «در تاریخ اسلام کتابی فراگیر به مانند آن در حلال و حرام نگاشته نشده است» (گذری بر زندگی صاحب جواهر، ص ۹۶) استاد مرتضی مطهری هم درباره این کتاب می­گوید: «كتاب جواهر عظيم‌ترين‏ كتاب فقهی مسلمين است و با توجه به اينكه هر سطر اين كتاب مطلب علمی‏ است و مطالعه يك صفحه آن وقت و دقت زياد می‏خواهد می‏توان حدس زد كه‏ تاليف اين كتاب بيست هزار صفحه چه قدر نيرو برده است. سی سال تمام‏ يك سره كار كرد تا چنين اثر عظيمی به وجود آورد. اين كتاب مظهر نبوغ و همت و استقامت و عشق و ايمان يك انسان به كار خويشتن است». (خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۴۹۷)

[۳]– قمی،۱۳۹۷ هـ، ج۲، ص۲۳

[۴]– أمین، محسن، أعیان الشیعة، ج‏۹، ص: ۱۷

[۵]– موسوی بجنوردی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۴۲

[۶] – نک: منتهی الآمال ج۱، ص۱۸۴ و ۲۰۱ و ۳۵۱؛ توتیای دیدگان (ترجمه کحل البصر في مدح سید البشر) ص ۲۷۹ و ۲۹۹ و ۳۴۴٫

[۷]– نک: در محضر بهجت، کتاب دوم، ص ۳۲۴ و ۳۷۵٫